درباره ترجمه آثار شکسپیر در ایران و معرفی چند اثر برای شناخت بیشتر او | راوی خون‌ها و خیانت‌های ابدی

خادم | شهرآرانیوز؛ ویلیام شکسپیر (۱۶۱۶ – ۱۵۶۴ میلادی) از شاعران و نمایشنامه نویسانی بود که آثارش خیلی زود و در اوایل نهضت ترجمه در ایران به فارسی برگردانده شد. البته از زبان واسطه یعنی فرانسوی. عبدالله کوثری، در مقدمه ترجمه اش از «ریچارد سوم» نوشته است که ابوالقاسم خان قراگوزلو، ملقب به ناصرالملک، نخستین کسی بوده که سراغ شکسپیر رفته و دو نمایشنامه از او، یعنی «اتللو» و «تاجر ونیزی» را با نام‌های «داستان غم انگیز اتلو مغربی در وندیک» و «داستان شورانگیز بازرگان وندیکی» ترجمه کرده است.

اما روایت دیگری هم هست که می‌گوید یک نفر دیگر پیش از ابوالقاسم خان نمایشنامه‌ای از شکسپیر را به فارسی برگردانده است. پرویز پرتوی در مقاله‌ای با عنوان «شکسپیر در ایران» که در شماره هفتادویکم فصلنامه مترجم منتشر شده، آورده است در سال ۱۲۷۸ شمسی، نمایشنامه‌ای با عنوان «به تربیت آوردن دختر تندخوی» با چاپ سنگی منتشر و نام مترجم، نواب والا حسینقلی میرزا عماد السلطنه بیان شده است. این مترجم حسین قلی سالور بود و آن نمایشنامه بعد‌ها بیشتر با نام «رام کردن زن سرکش» معروف شد.

بنابر ادعای نویسنده همین مقاله، «هیچ مدرکی درباره ترجمه آثار شکسپیر به فارسی پیش از سال ۱۲۷۸ شمسی وجود ندارد». گویا پیش از آشنا شدن ایرانیان با نمایشنامه‌های شکسپیر، اغلب نمایشنامه‌های فرانسوی، به ویژه آثار مولیر به فارسی برگردانده می‌شده است. با توجه به آنچه آمد، ما حدود ۱۲۴ سال است با شکسپیر آشناییم و آثارش به فارسی خوانده می‌شود.
البته در سال‌های بعد و تا امروز آثار بسیاری از او به فارسی ترجمه شده و از برخی از این آثار چند ترجمه در بازار موجود است و این روند کماکان ادامه دارد. مطلب پیش رو به مناسبت سالروز تولد این شاعر و نمایشنامه نویس بزرگ فراهم آمده است.

درون مایه آثار شکسپیر

درون مایه آثار این نویسنده سده شانزدهمی انگلیسی چیست که بیش از چهار سده است بی وقفه خوانده می‌شود، اقتباس‌های سینمایی و ادبی و تئاتری از آن به وفور می‌شود و حتی اندیشمندان و روان شناسان و فلاسفه و فلسفه دوستان به آثارش ارجاع می‌دهند؟ پاسخ به این سؤال کار ساده‌ای نیست، اما برخی از این مضامین عبارت اند از جاه طلبی، مردانگی، فساد، فرمان و نافرمانی، وفاداری، گناه، قصاص، خیانت و خیر و شر. مضمون‌ها مفاهیمی هستند که شکسپیر از طریق تجربه شخصیت هایش بررسی می‌کند و بر اساس آن نمایشنامه را پیش می‌برد. او گاهی کلمات خاص و منحصربه فردی را در طول نمایشنامه تکرار می‌کند.

در «مکبث» رایج‌ترین کلمه «خون» است. «خون» واژه‌ای است با معانی متعدد. در دراماتیک‌ترین حالت از خشونت نشئت می‌گیرد؛ چیزی که در این نمایشنامه بسیار برجسته است.
کشتار به وفور وجود دارد، رگ‌ها می‌درد و خون‌ها شتک می‌زند و شخصیت‌ها در هر چیزی که می‌گویند از این کلمه استفاده می‌کنند. اینجاست که شکسپیر کلمه «خونین» را [در زبان انگلیسی]ابداع کرد و برای اولین بار «خون» را به صفت تبدیل کرد. «شاه لیر» نمایشنامه‌ای است که مفهوم مالکیت و هویت را بررسی می‌کند. لیر از هر دو محروم است و کلمه «هیچ» در متن موج می‌زند. تصاویر تکرارشونده عنصر دیگری است که شکسپیر از آن استفاده می‌کند.

در «رومئو و ژولیت» تصاویری تکراری وجود دارد که نور و تاریکی را در تضاد قرار می‌دهد و عشق جوان محکوم به مرگ را منعکس می‌کند. البته هر عصری و نسلی می‌تواند در خواندن شکسپیر مضامین تازه‌ای کشف کند.

آشنایی با شکسپیر

علاوه بر اشعار و نمایشنامه‌های ویلیام شکسپیر، کتاب‌هایی در شناخت او و بررسی و تحلیل آثارش و فلسفه او به فارسی ترجمه شده است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

شکسپیر

نویسنده: جرمین گریر
جرمین گریر در این اثر تلاش می‌کند تا جنبه‌های گوناگون هنر و اندیشه شکسپیر و ویژگی‌های تئاتر او را برای خواننده روشن کند. این نویسنده در این کار، افزون بر آثار مشهوری، چون هملت و مکبث و اتللو، نمایشنامه‌های تاریخی و کمدی‌های شکسپیر را نیز دست مایه پژوهش خود قرار داده است.

وی نشان می‌دهد این شاعر چگونه گاهی ژرف‌ترین مفاهیم فلسفی و مذهبی دوران خود را به سنجش درآورده و گاهی مسائل و مشکلات فردی و اجتماعی را مایه مضمون کار‌های خود کرده است. اثر نام برده را عبدا... کوثری به فارسی برگردانده و نشر نو آن را منتشر کرده که به دلیل تجدید چاپ نشدن کمیاب است.

فلسفه شکسپیر

نویسنده: کالین مک گین
آن طور که بهارک سهامی، مترجم این کتاب، در گفت وگویی با روزنامه اعتماد بیان کرده است، کالین مک گین، فیلسوف معاصر انگلیسی و استاد فلسفه در دانشگاه‌های آکسفورد و راتگرز و میامی و کالج لندن بوده است. کتاب چند درون مایه اساسی فلسفی در شش نمایشنامه شکسپیر را معرفی و درباره آن بحث می‌کند. مک گین ضمن اینکه تأکید می‌کند خود را شکسپیرشناس و متخصص ادبیات نمی‌داند، می‌گوید او فیلسوفی است که آثار شکسپیر را تنها از منظر فلسفی- نه ادبی - بررسی کرده و ماهیت فلسفی آن‌ها را می‌شکافد.

از نظر او، شکسپیر نویسنده‌ای است هوشمند که از پرسش‌های فلسفی مهم عصر خویش آگاه است و به آن‌ها می‌اندیشد. از این اثر دو ترجمه در بازار موجود است، یکی را بهارک سهامی به فارسی برگردانده و نشر همان آن را منتشر کرده است و دیگری را کیهان بهمنی با نشر سیب سرخ.

ویلیام شکسپیر

نویسنده: تری ایگلتون
تری ایگلتون با کتاب‌هایی در حوزه نقد و نظر ادبی برای علاقه‌مندان فارسی زبان نامی آشناست. او روشن فکری بریتانیایی است و در این کتاب به کمک ایده‌های مارکسیستی و فمینیستی و نشانه شناختی معاصر تفسیر بدیع و نافذی از بیشتر نمایشنامه‌های اصلی شکسپیر ارائه کرده است. ایگلتون به کمک نظریه‌های مرتبط با زبان و جنسیت و جامعه می‌کوشد آنچه تاکنون در نمایشنامه‌های شکسپیر حضور داشت، اما پنهان مانده بود به سطح آورد و از رازورمز هنر شکسپیر پرده بردارد. مترجمان این اثر محسن ملکی و مهدی امیرخانلو هستند و نشر مرکز آن را منتشر کرده است.

شکسپیر؛ زندگی / خلاصه کل آثار / «هملت»

نویسندگان: هومر ای. وات، کارل جی. هولزکنخت، ریموند راس
مزیت این اثر این است که نویسندگان آن خلاصه تمامی آثار شکسپیر را آورده اند و خواننده می‌تواند با مرور آن با فضای کلی آثار شکسپیر آشنا شود. همچنین زندگی نامه کوتاهی نیز در ابتدای کتاب آمده است. این اثر را اسماعیل فصیح ترجمه و نشر پیکان منتشر کرده و به علت تجدید چاپ نشدن، کمیاب است.

برای نوشتن این مطلب افزون بر منابع ذکرشده در متن، از مطلبی در تارنمای nosweatshakespeare.com نیز استفاده شده است.